Η «Οκτωβριανή Επανάσταση» του Λιβάνου πρέπει να συνεχιστεί!

Από τις 17 Οκτωβρίου οι «δρόμοι» του Λιβάνου έχουν εκραγεί σε τεράστιες διαδηλώσεις. Μετά από μήνες λιτότητας και δύσκολων οικονομικών συνθηκών, η έλλειψη αμερικανικών δολαρίων¹ που προκάλεσε σοβαρή απειλή υποτίμησης του νομίσματος του Λιβάνου οδήγησε σε πιθανή κρίση βενζίνης και ψωμιού, σε συνεχείς διακοπές της ηλεκτρικής ενέργειας και του νερού και σε μια καταστροφική εβδομάδα με πυρκαγιές που μαίνονται στη χώρα² και εκθέτουν την κυρίαρχη τάξη, η κυβέρνηση συναντήθηκε την Πέμπτη και συμφώνησε να επιβάλει νέους φόρους στον λαό³, συμπεριλαμβανομένου κι ενός φόρου στις κλήσεις Whatsapp! Ενώ η εξέγερση δεν οφείλεται απλώς και μόνο στον φόρο Whatsapp, οι προσφάτως συμφωνημένοι φόροι (που αποσύρθηκαν αργότερα μετά τις πιέσεις του δρόμου) θεωρήθηκαν από τους περισσότερους Λιβανέζους ως μια «χυδαία» αντανάκλαση της συνολικής αδιαφορίας της κυβέρνησης για τις κακουχίες του λαού και της προτεραιότητάς της για την προστασία των συμφερόντων της ανώτερης τάξης που κυβερνά, εις βάρος της πλειοψηφίας του πληθυσμού.

Όχι εντελώς απροσδόκητες, οι μαζικές διαδηλώσεις έχουν σαρώσεις τη χώρα. Ενώ ο Λίβανος έχει δει στην πρόσφατη ιστορία του παρόμοιες τεράστιες «εκρήξεις του δρόμου» εναντίον της άρχουσας τάξης (όπως το 2015), η Οκτωβριανή Επανάσταση του Λιβάνου του 2019 σηματοδοτεί μια σημαντική καμπή στην ιστορία της αμφιλεγόμενης πολιτικής τάξης πραγμάτων στην εποχή μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Μετά από σχεδόν τρεις δεκαετίες νεοφιλελεύθερων πολιτικών που οδήγησαν στην εμβάθυνση των ταξικών διαιρέσεων, οι άνθρωποι κατέβηκαν στους δρόμους αυτή τη φορά για να καταγγείλουν ξεκάθαρα την κυρίαρχη τάξη που στέκεται ως θεματοφύλακας του νεοφιλελευθερισμού (και των δικών της ταξικών συμφερόντων) πάνω από τις θρησκευτικές διαιρέσεις που αποτελούν συνήθως μια αποτελεσματική τακτική που αναπτύχθηκε από τους ηγέτες για να διασπάσουν τον δρόμο. Αυτή τη φορά, η επανάσταση άρχισε από τις φτωχότερες τάξεις των ανέργων ή των υποαπασχολούμενων –οι οποίες είναι συνήθως η ραχοκοκαλιά και η εκλογική περιφέρεια των ηγεμονικών σεκταριστικών κομμάτων μέσα από πολύπλοκα πελατειακά δίκτυα– και οι οποίες στρέφονται εναντίον των «προστάτων» τους.

Χιλιάδες «μοτοσικλετιστές» κινητοποιήθηκαν το βράδυ της Πέμπτης, ύστερα από την απόφαση της κυβέρνησης να επιβάλει νέους φόρους, αποκλείοντας τους δρόμους με καμμένα ελαστικά και παραλύοντας την κίνηση στην πρωτεύουσα Βηρυτό. Οι αποκλεισμοί δρόμων εξαπλώθηκαν γρήγορα σε άλλες περιοχές και ο κόσμος άρχισε να συγκεντρώνεται σε πλατείες και δρόμους σε ολόκληρη τη χώρα σε μια επίδειξη οργής που στόχευε ξεκάθαρα όλους τους ηγέτες – για πρώτη φορά, χωρίς καμία εξαίρεση. Οι αρχικές κινητοποιήσεις που πήραν τη μορφή μιας εξέγερσης έχουν –ίσως απροσδόκητα για ορισμένους– συγκεντρώσει εκατοντάδες χιλιάδες γύρω τους. Ενώ οι διαδηλώσεις του 2015 κθοδηγούνταν από μια ομάδα οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών που αντιπροσώπευαν κυρίως τις μεσαίες τάξεις και απέρριπταν τα περισσότερα σύμβολα εξέγερσης ή πολιτικής ανυπακοής υπό το πρόσχημα της προστασίας των διαδηλώσεων από «παρεισφρύοντες», οι πρόσφατες διαδηλώσεις ξεκίνησαν συγκεκριμένα από εκείνους που συνήθως (και εσφαλμένα στις περισσότερες περιπτώσεις) θεωρούνται οι ίδιοι «παρεισφρύοντες».

Όχι μόνο η τακτική των διαδηλώσεων είναι διαφορετική από τις προηγούμενες κινητοποιήσεις όσον αφορά τους αποκλεισμούς δρόμων και την πολιτική ανυπακοή, αλλά και το εύρος των διαδηλώσεων είναι επίσης μεγαλύτερο, με περιοχές όπως η Μπεκάα, η Τρίπολη, η Ναμπατίγια, η Τύρος και η Ζουκ να κινητοποιούνται σε τεράστιους αριθμούς. Αλλά και το λεξιλόγιο των συνθημάτων είναι σαφώς διαφορετικό, με τις κατάρες και τις βρισιές εναντίον των πολιτικών να αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος των συνθημάτων! Η απήχηση τέτοιων «osé» [τολμηρών] συνθημάτων από την μεγάλη πλειοψηφία των διαδηλωτών στις πλατείες, πολλοί από τους οποίους θα είχαν απορρίψει και καταγγείλει τέτοια συνθήματα πριν από μερικά χρόνια, δείχνει ένα ακραίο επίπεδο οργής που μπορεί να αμφισβητήσει ταυτόχρονα την εξουσία και την ηθική (ακόμη και μεταξύ των μεσαίων τάξεων!). Αυτές οι διαφορές στο σημερινό κίνημα σε σύγκριση με τα προηγούμενα δεν είναι λεπτομέρειες, αλλά αντικατοπτρίζουν βαθύτερους κοινωνικούς μετασχηματισμούς που έχουν φτάσει στα άκρα και που αντικατοπτρίζονται στη ριζοσπαστικοποίηση του κινήματος. Οι κινητοποιήσεις των τελευταίων ημερών δείχνουν την έναρξη της εμφάνισης μιας νέας ταξικής συμμαχίας μεταξύ ανέργων, υποαπασχολούμενων, εργατικών τάξεων και μεσαίων τάξεων εναντίον της κυβερνητικής ολιγαρχίας. Αυτό είναι μια σημαντική πρόοδος.

Παρά τις προσπάθειες του καθεστώτος να παίξει το συνηθισμένο του χαρτί μιλώντας για «παρεισφρύοντες» και την παρουσία «πέμπτης φάλαγγας» (που στις περισσότερες περιπτώσεις αυτή είναι το ίδιο το καθεστώς), είναι εντυπωσιακό το πόσο μικρή ήταν η απήχηση αυτών των ισχυρισμών μέχρι τώρα στους διαδηλωτές. Αυτό δεν σημαίνει ότι τέτοιοι ισχυρισμοί έχουν εξαλειφθεί εντελώς και έχουν αποκλειστεί τέτοια σενάρια, αλλά μάλλον ότι πρέπει να τονιστεί η σημασία μιας νεοαναδυόμενης ταξικής αντίληψης που επικεντρώνεται στη στοχοποίηση των κυβερνώντων ελίτ αντί να διασπάται. Εάν αυτό μπορεί να συνεχιστεί και να οργανωθεί τις προσεχείς εβδομάδες, θα σηματοδοτήσει πιθανόν το σημαντικότερο σημείο καμπής στη μεταπολεμική ιστορία των ανταγωνισμών στον Λίβανο.

Ενώ υπάρχουν μεγάλες ελπίδες και οι σκηνές από τους δρόμους είναι συγκινητικές, υπάρχουν τρία σημαντικά σημεία για το κίνημα που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη, προκειμένου να προχωρήσει μπροστά αυτή η σημαντική πρόοδος:

1. Η οργάνωση είναι ζωτικής σημασίας. Αυτό έχει ήδη αρχίσει και παίρνει διάφορα σχήματα και μορφές, ωστόσο το κίνημα χρειάζεται να αναπτύξει την οργάνωσή του χωρίς να αποφύγει να έχει μια ηγεσία. Τα κινήματα χωρίς ηγεσία είναι μη βιώσιμα και σπάνια μπορούν να προτείνουν σαφείς εναλλακτικές λύσεις. Επίσης, δεν είναι ακριβώς «χωρίς ηγεσία». Συνήθως, σε τέτοιες περιπτώσεις, μια ηγεσία που δεν είναι δημόσια γνωστή παραμένει στο παρασκήνιο και συντονίζει το κίνημα, ωστόσο παραμένει ανεξέλεγκτη. Συνήθως, αυτή η «μη δημόσια γνωστή ηγεσία» είναι οι εκ των προτέρων πιό οργανωμένες ομάδες και αυτές που έχουν τα περισσότερα οικονομικά μέσα για να καλύψουν το κόστος των ηχητικών συστημάτων, τη μεταφορά, τη διανομή τροφίμων και νερού κλπ. Ωστόσο, η ηγεσία των κινημάτων δεν χρειάζεται να είναι εξαιρετικά ιεραρχική και παραδοσιακή ή εντελώς οριζόντια και αφανής. Η εμφάνιση μιας αξιόπιστης ηγεσίας που μπορεί να εκπροσωπεί μεγάλα τμήματα των διαδηλωτών, να συντονίζει σε περιφερειακό επίπεδο και να επισημαίνει τις προτεραιότητες της μεταβατικής περιόδου είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση των κινητοποιήσεων πέρα από το δρόμο στις πρώτες εβδομάδες.

Η οργάνωση είναι επίσης σημαντική και πέρα από την αμεσότητα των σημερινών διαδηλώσεων. Είναι καιρός η αντιπολίτευση στο Λίβανο να αντιληφθεί τον εαυτό της ως τέτοιο και να οργανώσει διαφορετικές ομάδες με βάση τα κοινωνικά και οικονομικά συμφέροντά τους και να τις συντονίσει μεταξύ τους (κάτι στο οποίο η κυρίαρχη ολιγαρχία υπερέχει!). Σε περιόδους τέτοιων εκρήξεων του δρόμου θρηνούμε την έλλειψη μιας προηγούμενης οργάνωσης και αισθανόμαστε την ανάγκη για την καλύτερη ενεργοποίηση και επέκταση των δικτύων μας. Η επανενεργοποίηση και η οικοδόμηση νέων συνδικάτων, η οργάνωση στους χώρους εργασίας μας, η οργάνωση των ανέργων, η οργάνωση των γυναικών, η οργάνωση στις γειτονιές μας, η οργάνωση των φοιτητών κ.λπ. είναι όλες σημαντικές μορφές οργάνωσης που μπορούν να αποτελέσουν τον οργανωτικό σκελετό της επόμενης περιόδου. Ορισμένες μορφές αυτής της οργάνωσης, όπως οι φεμινιστικές ομάδες και οι ομάδες φοιτητών, υπάρχουν ήδη και συγκαταλέγονται στις πιο όμορφες πτυχές αυτής της εξέγερσης. Περισσότερο κι απ' αυτό είναι απαραίτητος και ζωτικής σημασίας ο μεγαλύτερος συντονισμός μεταξύ των διαφόρων ομάδων και μεταξύ των διαφόρων περιοχών της χώρας.

2. Εγείροντας σαφείς διεκδικήσεις που να είναι αρκετά επαναστατικές αλλά και αρκετά συγκεκριμένες. Υπάρχουν πολλές διεκδικήσεις στους δρόμους, κυρίως κοινωνικοοικονομικές, αλλά το κίνημα δεν έχει αναπτύξει ένα σαφές σύνολο διεκδικήσεων που να μπορούν να διαμορφώσουν μια ελκυστική και πειστική εναλλακτική λύση. Αυτό δεν αποτελεί έκκληση για «ρεαλισμό», αλλά μάλλον μια έκκληση οι προοδευτικές διεκδικήσεις να υπερισχύσουν πάνω από ορισμένες από τις λαϊκιστικές διεκδικήσεις που είναι διαδεδομένες στους δρόμους. Οι εκκλήσεις πολλών διαδηλωτών να αναλάβει τον έλεγχο ο στρατός συγκαταλέγονται στις πιο επικίνδυνες διεκδικήσεις που κυκλοφορούν. Είναι ατυχές γεγονός να εξακολουθούμε να πρέπει να γράφουμε αυτές τις γραμμές το 2019 μετά από όλα αυτά που είδαμε στις αραβικές περιοχές όσον αφορά τις συνέπειες της επέμβασης του στρατού στις εξεγέρσεις. Είναι επίσης γελοίο να μιλάμε για την ανάληψη του ελέγχου από τον στρατό ή για στρατιωτική διακυβέρνηση σε μια χώρα όπου ο σημερινός πρόεδρος (Michel Aoun) είναι πρώην στρατιωτικός διοικητής και ο σημερινός στρατιωτικός διοικητής (Joseph Aoun) είναι ένας (στενός) συγγενής και (σιωπηρός) υποστηρικτής του προέδρου.

Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε ότι ήταν ειδικά ο στρατός του Λιβάνου (όχι μόνο οι δυνάμεις ασφαλείας) που εξαπέλυσε την πιο βίαιη καταστολή εναντίον των διαδηλωτών το βράδυ της Παρασκευής⁴. Πώς μπορούμε να εμπιστευθούμε έναν στρατό που υπερασπίζεται την κυρίαρχη τάξη και χρησιμοποιεί βάναυση βία εναντίον των διαδηλωτών; Μια άλλη, αλλά σχετική, μορφή λαϊκισμού που διαδίδεται στους δρόμους είναι η επικράτηση του λιβανέζικου εθνικισμού που είναι εμφανής με τις σημαίες, την επανάληψη του εθνικού ύμνου (που συχνά συνοδεύεται από τον «ναζιστικό χαιρετισμό») και τα εθνικιστικά τραγούδια του 2005 που παίζονται όλη μέρα από τα ηχεία ορισμένων ομάδων, κάνοντας να ακούγονται λιγότερο οι πιο ριζοσπαστικές και προοδευτικές φωνές. Βεβαίως, είναι καλό για τον λαό του Λιβάνου να ξεπεράσει τους θρησκευτικούς διαχωρισμούς, αλλά ο λιβανέζικος εθνικισμός δεν είναι απαραίτητα το αντίθετο του θρησκευτικού σεκταρισμού, ούτε είναι συνήθως ένα προοδευτικό σύμβολο. Είναι ακριβώς αυτός ο εθνικιστικός λόγος που δικαιολογεί τον ρατσισμό εναντίον των Σύριων ή των Παλαιστινίων προσφύγων – ένας λόγος διαμορφωμένος και αναπτυγμένος από τις ίδιες τις κυβερνώσες ελίτ εναντίον των οποίων ο λαός διαδηλώνει (ο πρωταγωνιστής αυτού του ρατσιστικού και εθνικιστικού λόγου είναι το πιο συχνά εφανιζόμενο όνομα στα συνθήματα των διαδηλωτών: ο Υπουργός Gebran Bassil). Αυτός είναι ένας ολισθηρός δρόμος στον οποίο δεν πρέπει να πέσουμε. Αυτό που κινητοποίησε τους ανθρώπους κατά εκατομμύρια δεν είναι η έλλειψη ενότητας ή πατριωτισμού, αλλά μάλλον η έλλειψη δικαιοσύνης και κοινωνικοοικονομικών δικαιωμάτων.

Ας επικεντρωθούμε σε αυτό, αφού αυτός είναι ο μόνος κοινός παρονομαστής μεταξύ των 1,2 εκατομμυρίων που κινητοποιήθηκαν μέχρι στιγμής. Αυτά τα κοινωνικοοικονομικά αιτήματα μπορούν να περιλαμβάνουν (1) την άμεση περικοπή των μισθών των σημερινών και των προηγούμενων προέδρων, των βουλευτών, των υπουργών και των υψηλόβαθμων αξιωματικών, (2) η διεκδίκηση από τις τράπεζες του Λιβάνου να αποποιηθούν το δημόσιο χρέος που κατατρώει το μεγαλύτερο μέρος του προϋπολογισμού της χώρας τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, (3) την επιβολή προοδευτικής φορολογίας, (4) την άμεση επίλυση του προβλήματος των διακοπών της ηλεκτρικής ενέργειας και του νερού (να πληρώσουν τα καρτέλ των ιδιωτικών εταιρειών των παραγωγών και των προμηθευτών νερού), (4) διεκδικώντας μια βιώσιμη και οικολογική λύση για τη διαχείριση αποβλήτων κ.λπ. Μπορούν να προκύψουν κι άλλα αιτήματα σε περιφερειακό επίπεδο που να σχετίζονται με την ιδιαιτερότητα κάθε περιοχής στη χώρα. Σε πολιτικό επίπεδο, ορισμένοι διαδηλωτές ζητούν την παραίτηση της κυβέρνησης και άλλοι απαιτούν την παραίτηση του προέδρου, ενώ πολλοί διεκδικούν και τα δύο. Μολονότι προσωπικά δεν έχω πειστεί ότι οι παραιτήσεις θα οδηγήσουν σε πραγματική αλλαγή (είναι μια κίνηση εξωραϊσμού που μπορεί να δώσει την εντύπωση μιας νίκης στους δρόμους ενώ το ίδιο το καθεστώς αναπαράγεται), είναι σημαντικό τα αιτήματα για παραιτήσεις να συνοδεύονται από αιτήματα για δίκες και διώξεις.

Δεν θέλουμε με την παραίτηση να μπορέσει η άρχουσα τάξη να ξεφύγει από τα εγκλήματά της, θέλουμε δικαιοσύνη! Οι δικαστές του Λιβάνου (πολλοί από τους οποίους διαδραμάτισαν ιστορικά σημαντικό ρόλο στην προστασία της άρχουσας τάξης) πρέπει να λογοδοτούν και να πιέζονται για να διαδραματίσουν το ρόλο τους. Μια σημαντική ανακοίνωση εκδόθηκε την Παρασκευή από τον Σύνδεσμο Δικαστών των Λιβάνων⁵, ο οποίος συντασσόταν με τον λαό κατά της άρχουσας τάξης. Αυτό πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη και να υπάρξουν οι ανάλογες δράσεις.

3. Ο κίνδυνος της ανάσχαισης και της χειραγώγησης δεν είναι ακόμη μηδαμινός. Ενώ είναι αλήθεια ότι αυτή η εξέγερση είναι εντυπωσιακή όσον αφορά το πώς οι εκλογικές περιφέρειες των πολιτικών κομμάτων έχουν στραφεί εναντίον των ηγετών τους, οι κίνδυνοι ανάσχαισης και χειραγώγησης υπάρχουν ακόμα εκεί (ακόμα και αν είναι λιγότερο πιθανό από ό, τι στο παρελθόν). Η κυρίαρχη τάξη έχει υιοθετήσει μέχρι στιγμής τον ίδιο λόγο στην αντιμετώπιση των διαδηλωτών: «έχετε δίκιο», «σας καταλαβαίνουμε», «σας νιώθουμε», αλλά «προσέχετε»! Ακόμη και η θεατρική κίνηση των υπουργών των Λιβανέζικων ενόπλων δυνάμεων να δώσουν την παραίτησή τους στον Πρωθυπουργό δεν μιλάει πραγματικά καμία άλλη γλώσσα. Όλοι έχουν αναγνωρίσει ότι έκαναν λάθος και ο καθένας προσπαθεί να συγκρατήσει τους δικούς του οπαδούς με τον δικό του τρόπο.

Το τελεσίγραφο 72 ωρών που ο πρωθυπουργός⁶ έδωσε ο ίδιος (ειρωνικά!) στον εαυτό του ξεκίνησε με σκληρή καταστολή στους δρόμους και εκατοντάδες συλλήψεις. Ακολούθησε την επόμενη μέρα μια βίαιη επίθεση στη νότια πόλη της Τύρου ενάντια σε ειρηνικούς διαδηλωτές από τους πολιτοφυλακές των οπαδών του κόμματος Αμάλ. Αυτή είναι η όψη των υποσχέσεων για αλλαγές που έρχονται μετά από το 72 ωρών τελεσίγραφο. Η ελπίδα της άρχουσας τάξης να συντρίψει το κίνημα με τη βία είναι μια παλιά τακτική. Αυτή η βία μπορεί να πάρει άμεση μορφή από τις δυνάμεις ασφαλείας ή της βίας και συλλήψεων από τον στρατό ή μπορεί να είναι έμμεση κρατική βία μέσω των «τραμπούκων» και των «πολιτοφυλάκων» (όπως συμβαίνει και με την «μπαλταγκία» στην Αίγυπτο ή τη Συρία). Παρόλο που αυτή τη φορά δεν μπορεί να λειτουργήσει πλήρως, το καθεστώς συνήθως χρησιμοποιεί τη βία δίπλα-δίπλα με το άλλο εργαλείο ανάσχαισης: τα πελατειακά δίκτυα. Οι σεκταριστές ηγέτες δεν απειλούν μόνο τις δουλειές και τις κοινωνικές παροχές του λαού αλλά απειλούν επίσης να αποσύρουν την προστασία τους και να κυνηγήσουν εκείνους που τους αντιτίθενται (ειδικά αν παραμείνουν στην εξουσία, όπως το 2015!). Η αποσυναρμολόγηση των πελατειακών δικτύων μπορεί να πραγματοποιηθεί ολοκληρωτικά μόνο με την κατάργηση ολόκληρου του καθεστώτος του συναινετικού σεκταρισμού που αναμιγνύεται με τον νεοφιλελευθερισμό.

Η επανάσταση έχει ήδη πληρώσει ένα υψηλό τίμημα με τουλάχιστον 6 μάρτυρες και εκατοντάδες τραυματίες τις τρεις τελευταίες ημέρες. Ο Λίβανος έχει μια χρυσή ευκαιρία για το σχηματισμό μιας εναλλακτικής λύσης, δεν πρέπει να αφήσουμε την κυρίαρχη τάξη να αναπαραχθεί και πάλι. Η επανάσταση του Οκτωβρίου στο Λίβανο πρέπει να συνεχιστεί!

Μετάφρση: e la libertà

Rima Majed, «Lebanon’s “October Revolution” must go on!», Open Democracy, 20 Οκτωβρίου 2019. Alliance of Middle Eastern and North African Socialists, 20 Οκτωβρίου 2019. 

Η Rima Majed είναι Επίκουρος Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Κοινωνιολογίας, Ανθρωπολογίας και ΜΜΕ στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο της Βηρυτού.

Σημειώσεις

1 Lauren Holtmeier, «How Lebanon’s dollar shortage sparked an economic crisis», Al Arabiya, 7 Οκτωβρίου 2019.

2 Timour Azhari, «“It was like judgment day”: Lebanese devastated by wildfires», Al Jazeera, 17 Οκτωβρίου 2019.

3 «Lebanon protests: Five things you need to know», Al Jazeera, 19 Οκτωβρίου 2019. 

4 Tamara Qiblawi, «Thousands demonstrate in Lebanon despite crackdown on protesters», CNN, 19 Οκτωβρίου 2019. 

5 نادي قضاة لبنان Lebanese Judges Association 

6 Joseph Haboush, «Hariri drops gauntlet as protests rage», The Daily Star, 19 Οκτωβρίου 2019.